Depresja lekooporna to rodzaj depresji, w której brak jest zmniejszenia objawów choroby po zastosowaniu standardowego leczenia, tak zwanego leczenia pierwszego rzutu. Zwykle diagnozuje się ją, gdy pacjent nie reaguje na co najmniej dwa różne leki przeciwdepresyjne, podawane w odpowiednich dawkach i przez odpowiedni czas. Ten problem dotyczy nawet 1/3 osób chorujących na depresję, a tych według danych NFZ jest około 1,2 miliona w naszym kraju.
Jakie są objawy depresji?
Pacjenci z depresją doświadczają takich objawów jak: ciągły smutek (obniżonego nastroju), anhedonia (czyli utrata przyjemności z rzeczy i czynności, które sprawiały radość), wzmożenie lub osłabienie łaknienia, bezsenność lub nadmierna senność, podniecenie lub spowolnienie ruchowe, uczucie utraty energii, niskie poczucie własnej wartości, trudności w skupieniu uwagi, myśli o śmierci i myśli samobójcze.
Leczenie depresji lekoopornej – ketamina i esketamina
Ketamina i esketamina (pochodna ketaminy) to innowacyjne terapie, które przynoszą nadzieję pacjentom z depresją lekooporną, zwłaszcza tym, u których nie zadziałały inne formy leczenia.
Ketamina
Ketamina, stosowana wcześniej jako środek znieczulający, okazała się skuteczna w leczeniu depresji. Jest to tak zwane użycie off-label, czyli poza wskazaniami zamieszczonymi w Charakterystyce produktu leczniczego, trzeba jednak dodać, że ketamina została zatwierdzona do użycia w lekoopornej depresji przez Polskie Towarzystwo Psychiatrycznej.
Ketamina jest antagonistą receptora NMDA (N-metylo-D-asparaginianowego) w mózgu. Liczne badania sugerują, że ketamina wywiera też wpływ na receptory opioidowe, GABA i szlaki przekaźnictwa nerwowego, co może modulować plastyczność mózgu i poprawiać funkcje neuronów.
Esketamina
Esketamina jest jednym z izomerów ketaminy i działa w sposób podobny do niej – również blokuje receptory NMDA. Jest zatwierdzona do stosowania w leczeniu depresji lekoopornej przez różne organy regulacyjne, w tym amerykańską FDA (Agencja Żywności i Leków) i europejską EMA (Europejska Agencja Leków).
Jak podaje się esketaminę?
Esketamina jest podawana donosowo w formie sprayu i dostępna pod nazwą handlową Spravato.
Schemat leczenia esketaminą zwykle wygląda następująco:
- Faza indukcji: Esketaminę podaje się 2 razy w tygodniu przez 4 tygodnie.
- Faza podtrzymująca: Po tym okresie dawkowanie zmniejsza się do 1 razu na 1-2 tygodnie, w zależności od stanu pacjenta.
Jak podaje się ketaminę?
Ketaminę w leczeniu depresji lekoopornej podaje się zazwyczaj dożylnie (w dawkach mniejszych niż stosowane w anestezji) w formie wlewu kroplowego. Istnieje również możliwość podania ketaminy w innej formie – doustnie, podskórnie, domięśniowo, ale nie ma badań, które by jednoznacznie oceniały skuteczność tych form podania, dlatego nie są one raczej stosowane.
Schemat leczenia ketaminą zwykle wygląda następująco:
- Faza indukcji: Ketaminę podaje się 2-3 razy w tygodniu przez 3 tygodnie.
- Faza podtrzymująca: Po tym okresie dawkowanie zmniejsza się do 1 razu na 1-4 tygodnie, w zależności od stanu pacjenta.
Jakie są odczucia pacjenta podczas leczenia esketaminą/ketaminą?
Esketamina, podobnie jak ketamina, może wywoływać różnorodne odczucia podczas terapii. Najczęściej opisywane są:
- Dysocjacja: Występują u około 70% osób po podaniu ketaminy. To uczucie odrealnienia, jakby pacjent obserwował siebie z zewnątrz lub znajdował się w innej rzeczywistości. Objawy dysocjacyjne osiągają maksimum po 40 min i zwykle mijają po 1-2 godzinach; niektórzy badacze uważają, że są one istotnym elementem terapii, ale nie są niezbędne, aby otrzymać efekt przeciwdepresyjny.
- Zmiany percepcyjne: Pacjenci mogą doświadczać zmienionego postrzegania czasu, przestrzeni i własnego ciała.
- Sedacja: Senność i relaksacja to częste efekty.
- Zawroty głowy i nudności: Te objawy są dość powszechne i mogą wymagać krótkiej obserwacji po podaniu leku.
Po podaniu esketaminy lub ketaminy pacjent pozostaje pod obserwacją przez około 2 godziny, w celu monitorowania przebiegu procesu terapeutycznego, przeżyć i obecności ewentualnych działań niepożądanych.
Jak długo czeka się na efekty działania ketaminy/esketaminy?
Oba leki działają bardzo szybko – efekt działania ketaminy lub esketaminy mogą pojawić się już w ciągu kilku godzin do jednego dnia po podaniu. To ogromna zaleta w porównaniu z tradycyjnymi lekami przeciwdepresyjnymi. Zdarzają się jednak pacjenci, u których efekt przeciwdepresyjny pojawia się dopiero po podaniu 5.- 6. dawki.
Jak długo utrzymują się efekty terapii ketaminą/esketaminą?
Efekty terapii ketaminą i esketaminą mogą różnić się w zależności od pacjenta, ich ogólnego stanu zdrowia, nasilenia objawów depresyjnych i reakcji organizmu na leczenie. U niektórych pacjentów efekty terapii są trwałe u innych utrzymują się miesiącami po zakończeniu serii terapii, podczas gdy inni mogą wymagać regularnych podtrzymujących sesji, aby utrzymać pozytywne efekty.
Jakie są działania niepożądane esketaminy/ ketaminy?
Chociaż esketamina i ketamina są skuteczne, jak każdy lek, mogą powodować pewne działania niepożądane. Do najczęstszych należą:
- Dysocjacja: Uczucie odrealnienia, które czasami może być nieprzyjemne. W szczególności jeżeli wcześniej pacjent nie jest na takie doznania przygotowany.
- Zawroty głowy, nudności i wymioty.
- Przejściowe zaburzenie funkcji poznawczych: Zmiany percepcji i senność.
- Bóle głowy i uczucie lęku u niektórych pacjentów.
- Objawy kardiologiczne: przyspieszenie akcji serca, ciśnienie krwi wzrasta u 10-50% pacjentów, uczucie kołatania serca, zaburzenia rytmu serca. Badania pokazują, że jedynie 1,2% pacjentów wymaga leków obniżających ciśnienie i stabilizujących akcję serca.
- Objawy ze strony dolnych dróg moczowych: nocne oddawanie moczu, krwiomocz, bolesne oddawanie moczu, parcie na mocz i nietrzymanie moczu. Bardzo rzadkie powikłanie.
Występowanie objawów niepożądanych jest wprost proporcjonalne do dawki przyjętego leku. Dawki stosowane w terapii lekoopornej depresji są stosunkowo niskie, a co za tym idzie objawy niepożądane występują stosunkowo rzadko.
Jedno z badań przeprowadzonym na ponad 6000 pacjentów z lekooporną depresją stosujących ketaminę wykazało, że tylko 0,7% z nich doświadczyło działań niepożądanych, które doprowadziły do przerwania leczenia. Najczęściej rezygnacja była związana z dyskomfortem psychicznym podczas terapii. Do innych przyczyn należały dysfunkcje pęcherza moczowego (około 0,1%) zaburzenia funkcji poznawczych (około 0,03%) oraz objawy psychotyczne (około 0,03%).
Czy można uzależnić się od ketaminy lub esketaminy?
Ketamina jest substancją uzależniającą nie ma jednak dowodów naukowych na to, że racemiczna ketamina lub esketamina podawana w dawce pojedynczej lub wielokrotnej zwiększa ryzyko uzależnienia. W przypadku dorosłych, którzy ukończyli roczne, otwarte badanie dotyczące bezpieczeństwa stosowania esketaminy nie stwierdzono zwiększenia odsetka osób uzależnionych od narkotyków czy alkoholu.
Co jest skuteczniejsze ketamina czy esketamina? Jakie są różnice?
Nieliczne istniejące badania sugerują, że ketamina może być skuteczniejsza.
W związku z różnicami w drodze podania ketamina jest jest lekiem bardziej przewidywalnym (przy podaniu dożylnym biodostępność leku wynosi 100%), natomiast w przypadku esketaminy przy podaniu donosowym waha się między 30-50% , co może przekładać się na uzyskiwane efekty leczenia.
Istotną informacją, którą podkreślają badacze jest, że brakuje danych, które pozwoliłyby zakładać, że osoba leczona esketaminą bezskutecznie lub nietolerująca esketaminy, odpowie tak samo na próbę leczenia ketaminą i odwrotnie.
Podsumowanie
Depresja lekooporna to trudne do leczenia zaburzenie, które wymaga zaawansowanych metod terapeutycznych. Ketamina i esketamina są obiecującymi opcjami terapeutycznymi, które działają szybko i skutecznie, zwłaszcza u pacjentów, którzy nie reagują na tradycyjne leki przeciwdepresyjne.
